شناسایی توان، جریان، ولتاژ، فرکانس و سایر مشخصات موتور از روی پلاک

پلاک مشخصات بر روی بدنه الکتروموتور نصب می شود و به منزله شناسنامه الکتروموتور است. در واقع، از روی پلاک مشخصات می توانیم تشخیص دهیم که موتور تک فاز است یا سه فاز، دارای چه قدرتی است، همچنین تعداد دور روتور، جریان و ولتاژ نامی، فرکانس، نوع اتصال (ستاره یا مثلث)، ضریب قدرت، درجه حرارت عایقی، نوع حفاظت و سایر شرایط کار موتور روی پلاک قید می شود. زیرا آشنایی با پلاک مشخصات موتورها، یکی از مهمترین نکاتی است که باید قبل از هر چیز مورد توجه تعمیرکار قرار گیرد. 

الکتروموتور سه فاز چیست ؟

الکتروموتورها ماشین های الکتریکی گردانی هستند که انرژی الکتریکی را دریافت کرده و تبدیل به انرژی مکانیکی می کنند. با گسترش شبکه های جریان متناوب و استفاده از برق سه فاز به عنوان برق صنعتی، قسمت های زیادی از صنعت، روی محور الکتروموتورهای جریان متناوب و خصوصاً موتورهای سه فاز کار می کنند. پلاک الکتروموتور سه فاز اطلاعات مهمی در مورد نحوۀ استفاده و قابلیت های این الکتروموتور در اختیار ما قرار می دهد. به همین دلیل در این مقاله به شرح کامل علائم روی پلاک موتور می پردازیم.

انواع موتور الکتریکی را بشناسیم !

موتور الکتریکی

                                               پلاک الکتروموتور سه فاز

ویژگی های الکتروموتور سه فاز

هشت حالت کاری طبق استاندارد تعریف شده است که با حروف S1 تا S8 نمایش داده می شوند. مفهوم هر یک از حروف مطابق یک حالت کاری موتور است به عنوان مثال اگر روی پلاک موتوری در ردیف نوع کار S1 نوشته شده باشد نشان می دهد که این موتور تحت بار نامی، در درجۀ حرارت پایدار و بی وقفه کار می کند بدون اینکه از دمای مجاز موتور تجاوز کند.

فیلم اموزشی پلاک خوانی

 درجه بندی حفاظت بدنه موتور الکتریکی

 این نوع درجه بندی که بر روی پلاک موتورها نیز درج می شود، حفاظت بدنه دستگاه های برقی را در برابر تماس انسان با حیوانات و نیز برخورد اجسام سخت خارجی و نفوذ آب یا مایعات دیگر به داخل آن ها معین می کند. درجه حفاظت بدنه ها و محفظه ها با استفاده از دو حرف IP (International Protection) و دو عدد یک رقمی که بعد از آنها می آید مشخص می شود.

عدد اول بعد از حروف که عدد مشخصه اول نامیده می شود، درجه حفاظت دستگاه را در برابر تماس انسان با حیوانات یا برخورد اجسام و ذرات جامد و سخت خارجی، نشان می دهد. این عدد می تواند از صفر تا ۶ باشد. عدد دوم بعد از حروف IP که عدد مشخصه دوم نامیده می شود، نشان دهنده درجه حفاظت دستگاه در برابر نفوذ مایعات و مخصوصاً آب است. این عدد بین صفر تا ۸ انتخاب می شود. 

گاهی اوقات نیز از کد سه رقمی استفاده می شود که یک رقم آن مربوط به شرایط محیطی است. در جدول زیر معانی هر یک از رقم های اول و دوم بعد از IP را مشاهده می کنید. همچنین بر روی برخی دستگاه ها از علائم خاصی، مشابه علائم جداول استفاده می شود. توضیحات هر یک را می توان از جدول ها استخراج کرد. به عنوان مثال اگر بر روی پلاک موتوری IP44 نوشته شده باشد بیانگر آن است که این موتور در مقابل اجسام خارجی بزرگتر از قطر ۱ میلی متر و همچنین در مقابل پاشیده شدن آب حفاظت شده است

نمونه ای-از-موتور-الکتریکی-با-درجه-حفاظت-IP44

   معمولاً ماشین ها در مقابل اشیاء خارجی و آب تا اندازه ای محافظت می شوند. بدیهی است، هر چه این حفاظت کامل تر باشد، قیمت ماشین نیز گرانتر خواهد بود. لذا، در بسیاری از موارد، حفاظت بالا از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. از این رو، فقط در مواردی که لازم باشد، حفاظت بالا انجام می گیرد. کارخانه سازنده جهت اطلاع مصرف کننده و درجه حفاظت ماشین را روی پلاک آن درج می کند.

در شکل زیر قسمت های مختلف پلاک الکتروموتور سه فاز مشاهده می شود.

پلاک الکتروموتور سه فاز

در پلاک‌ها تقریبا همه مشخصات زیر درج می‌شود ولی برای آموزش بهتر تلاش کردیم که برای معرفی هر پارامتر از یک شکل پلاک متفاوت استفاده کنیم.

 

ولتاژ کاری  (Voltage)

روی پلاک موتورها ولتاژ نامی سیم‌پیچ‌ها بصورت یک تک عدد یا ترکیبی از دو عدد مثلا ۲۲۰/۳۸۰ نوشته می‌شود. از روی ولتاژ می‌توانیم حداکثر ولتاژ اعمالی به کلاف را پیدا کنیم که از روی آن نحوه راه‌اندازی موتور (ستاره، مثلث یا درایو) مشخص خواهد شد.

 

نکته: طبق استاندارد جدید، ولتاژ سه‌فاز شبکه برق ایران ۴۰۰ ولت است و همه موتورها می‌توانند تا ۱۰ درصد ولتاژ کلاف خودشون در سلامت کامل کار کنند.

یک تجربه : اگر ولتاژ درج شده بر روی پلاک موتور ۳۸۰/۶۶۰ باشد اتصال به صورت مثلث است ولی می‌توانیم در استارت اولیه با ستاره موتور را استارت کنیم و سپس با مثلث در مدار بیاوریم. اما در موتورهای ۲۲۰/۳۸۰ فقط اتصال به صورت ستاره است، مگر اینکه بخواهیم آن را با اینورتر راه‌اندازی کنیم و فقط در دورهای پایین با آن کار کنیم.

 

فرکانس ( Frequency)

فرکانس شبکه برق در ایران ۵۰ هرتز است و در جهان معمولا ۵۰ یا ۶۰ هرتز است و اکثر موتورها نیز قابلیت کارکردن با این فرکانس‌ها را دارند. اگر بیش از یک فرکانس بر روی پلاک  درج شده باشد، سایر پارامترهایی که از تغییر در فرکانس ورودی روی موتور تاثیر می‌پذیرند مانند گشتاور، جریان، چرخه کاری مفید و توان نیز روی پلاک موتور درج  می‌گردند.

 

تعداد فاز کاری ( Phase)

این پارامتر بیانگر تعداد خطوط تغذیه موتور در راه‌اندازی آن می باشد. با توجه به ساختمان موتورها، برای راه‌اندازی یا به تکفاز نیاز داریم یا سه‌فاز

 

نوع ( Type) یا مدل موتور

در این قسمت سازندگان موتورها اغلب نام تجاری یا کد محصول را درج می‌کنند. که در واقع این کد ابزاری جهت معرفی محصول است. نحوه  انتخاب این کد استاندارد ثابتی ندارد و هر سازنده با تعیین یک استاندارد داخلی اقدام به نام‌گذاری و کدگذاری محصولات خود می‌کند.

 

جریان نامی Current

یکی از مهم‌ترین پارامترها در پلاک‌خوانی موتورهای الکتریکی ، استخراج جریان نامی موتور است. جریان درج شده بر روی پلاک موتور متناظر با توان خروجی، ولتاژ و فرکانس نامی است.

اگر فازها نامتعادل باشند یا شبکه دچار افت ولتاژ گردد، جریان  از آمپراژ نامی موتور منحرف خواهد شد. جریان نامی موتور تعیین‌کننده کنتاکتور و دیگر تجهیزات مورد نیاز برای کنترل موتور خواهد بود.

نوسان ولتاژ تغذیه تاثیرات زیادی روی موارد زیر دارد:

    • جریان مصرفی
    • گشتاور تولید شده توسط موتور
    •  راندمان الکتروموتور
    • تولید گرما و دمای بدنه موتور
    • عمر مفید الکتروموتور

یکی از مهم‌ترین علل استفاده از اینورتر در راه‌اندازی موتورها، ثابت نگه‌داشتن گشتاور و جریان موتور در سطحی استاندارد حتی درصورت نوسانات ولتاژ شبکه می‌باشد.

 

ضریب توان ( Power factor)

اختلاف فازی که بدلیل خاصیت سلفی موتور بین جریان و ولتاژ ایجاد می‌­شود را ضریب توان (کسینوس‌فی) گویند. این عدد بین صفر و یک تغییر می‌­کند و هر چه قدر خاصیت سلفی موتور کمتر باشد این عدد به یک نزدیک‌تر بوده و توان راکتیو موتور به صفر نزدیک‌تر و موتور دارای راندمان بالاتری خواهد بود. این عدد را به صورت  cosφ، PF یا P.F. نمایش می‌دهند. دقت کنید که اداره برق بابت توان راکتیو از مصرف‌کننده صنعتی با درج مقدار مصرف ماهیانه در قبض برق، پول می‌گیرد. لذا این پارامتر در صنعت بسیار مهم خواهد بود.

 

کیلووات یا اسب بخار(  kW or horsepower)

وات (به نشانه کوتاه شده W) یکای سنجش توان در سیستم استاندارد بین‌المللی واحدها است. یک وات برابر است با یک ژول انرژی در هر ثانیه. وات بیانگر آهنگ مصرف یا تولید انرژی است.

آهنگ مصرف انرژی الکتریکی در لامپ‌های حبابی معمولی بین ۱۵ تا ۱۰۰ وات است. لامپ‌های فلوئورسنت فشرده مصرفی بین ۵ تا ۳۰ وات دارند. موتور یک خودروی معمولی با آهنگ ۲۵۰۰۰ وات انرژی مکانیکی تولید می‌کند. توان یک فرمول اصلی دارد که همیشه یکسان است.

یک کیلووات ساعت برابر است با انرژی مصرف‌شده دستگاهی با توان ۱۰۰۰ وات در مدت یک ساعت.

اسب بخار (به انگلیسی: Horsepower) که به‌اختصار با hp نشان داده می‌شود، یکای توان است که میزان کار انجام‌شده در واحد زمان را بیان می‌کند. این واژه در اواخر قرن هجدهم توسط مخترع اسکاتلندی، جیمز وات برای مقایسهٔ بازده موتور بخار با قدرت اسب‌های کاری به تصویب رسید. بعدازآن برای سنجش بازده موتورهای پیستونی و الکتریکی و توربین‌ها کاربرد آن بیشتر گسترش یافت، اما امروزه این اصطلاح به خاطر تعریف‌های مختلفی که از آن موجود بوده، در علوم چندان به کار نمی‌رود. اسب بخار به‌عنوان مقیاسی از توان موتورهای درون‌سوز بیشتر در صنعت خودروسازی اصطلاحی رایج است. واحد توان در دستگاه SI وات است. یک اسب بخار، بنا بر تعاریف مشهور، بین ۷۳۵٫۵ تا ۷۵۰ وات است. در منابع و محاسبات مهندسی برق، یک اسب بخار برابر با ۷۴۶ وات است. تصویر اسب بخار متریک (اسب بخار). یک اسب بخار قدرت موردنیاز برای بلند کردن وزن ۷۵ کیلوگرم (میانگین وزن یک نفر) به یک متری (۳٫۲۸ فوت) در عرض یک ثانیه است. اسب بخار متریک معادل تقریبی ۷۳۵٫۵ وات است.

 

سرعت بار کامل ( Full-load speed)

سرعت بار کامل عبارت است از سرعتی که در آن گشتاور بار کامل نامی در توان خروجی نامی تحویل داده می‌شود. معمولا سرعت بار کامل بر حسب دور بر دقیقه نوشته می‌شود. این سرعت با عناوین سرعت لغزشی یا سرعت واقعی روتور نیز نامیده می‌شود.

 

بازده موتور ( Efficiency )

بازده عبارت است از توان خروجی موتور تقسیم بر توان ورودی آن ضرب در صد. بازده به صورت درصد بیان می‌گردد. بازده توسط سازنده تضمین می‌شود که در محدوده باند خاصی قرار داشته باشد که بسته به استاندارد طراحی از قبیل IEC یا NEMA تغییر می‌کند.

بنابراین هنگام ارزیابی عملکرد موتور به بازدهی‌های حداقل درج شده در پلاک موتور توجه نمایید.

 

چرخه کاری ( Duty)

Duty  عبارت از  مدت‌زمانی که در آن موتور می‌تواند با توان نامی خود کار کند. در بسیاری از موارد موتور می‌تواند این کار را به طور پیوسته انجام دهد که با S1 یا پیوسته نمایش داده می‌شود. اگر چیزی بر روی پلاک درج نشده باشد فرض بر خواهد بود که موتور برای چرخه‌کاری S1 طراحی شده است.

 

کلاس عایقی ( Insulation class)

میزان تحمل حرارتی سیم‌پیچی موتور را براساس استانداردهای تعیین‌شده، کلاس عایقی نامند. عملکرد موتور و همچنین محیط محل نصب موتور در دمای موتور مهم خواهد بود. کلاس عایقی به صورت یک حرف انگلیسی روی پلاک درج می‌شود، که هر چه از نظر ترتیب حروف الفبا عقب‌تر باشد، عملکرد موتور بهتر خواهد بود.

برای مثال، کلاس عایقی F عمر نامی طولانی‌تری در دمای راه‌اندازی مشخص نسبت به کلاس B دارد.

 

درجه حفاظت بدنه ( Enclosure)

شرایط محیطی که یک موتور می­‌تواند آن را تحمل کند و صدمه نبیند، بوسیله  دو عدد مشخص می­‌شود. البته این عدد تنها برای موتور نیست و تقریبا برای تمامی تجهیزات صنعتی کاربرد دارد. این عدد را با IPXY نمایش می­‌دهند که معنی عدد سمت چپ و راست در جدول زیر آمده است:

درجه حفاظت
اطلاعات چارچوب، بدنه، یاطاقان و روغن روی پلاک موتور


جدول مربوط به اولین عدد پشت IP

اولین عدد

مفهوم

شرح و علامت مشخصه

۰

بدون حفاظت

بدون حفاظت در برابر تماس اشخاص و اشیاء خارجی

۱

حفاظت در برابر اشیاء خارجی بزرگ

حفاظت در مقابل تماس اتفاقی اشخاص و اشیاء با قطر بزرگتر از ۵۰ میلیمتر

۲

حفاظت در برابر اشیاء خارجی متوسط

حفاظت در مقابل تماس انگشت با قسمت های تحت ولتاژ و متحرک و نفوذ اشیاء با قطر بزرگتر از ۱۲ میلیمتر

۳

حفاظت در برابر اشیاء خارجی کوچک

حفاظت در مقابل اشیاء با قطر بزرگتر از ۲٫۵ میلیمتر

۴

حفاظت در برابر اشیاء خارجی ریز

حفاظت در مقابل اشیاء با قطر بزرگتر از ۱ میلی متر

۵

حفاظت در برابر نفوذ گرد و غبار

حفاظت در مقابل نفوذ گرد و خاک به قسمت های آسیب پذیر (علامت مشخصه)

۶

حفاظت در برابر نفوذ گرما و غبار

حفاظت کامل در برابر نفوذ گرما و غبار (علامت مشخصه)

جدول مربوط به دومین عدد پشت IP

دومین عدد

مفهوم

شرح و علامت مشخصه

۰

بدون حفاظت

 

۱

حفاظت در مقابل نفوذ قطرات آب عمودی

 

۲

حفاظت در مقابل نفوذ قطرات آب مایل

با زاویه ۱۵ درجه نسبت به خط عمود

۳

حفاظت در مقابل پریدن آب

با زاویه ۶۰ درجه نسبت به خط عمود

۴

حفاظت در مقابل پاشیدن آب

در تمام جهات

۵

حفاظت در مقابل پاشیدن شعاعی آب

در تمام جهات

۶

حفاظت در برابر بالا آمدن آب

بدون فشار

۷

حفاظت در برابر فرو بردن در آب

تحت فشار و زمان محدود

۸

حفاظت در برابر غوطه ور بودن در آب

تحت فشار و زمان محدود

 

 

بر روی ماشین ها از علائم اختصاری ایمنی نیز استفاده می شود که در جدول زیر نشان داده شده است.

                                                                                                  علامت اختصاری ایمنی الکتروموتورهای سه فاز 

علامت اختصاری ایمنی الکتروموتورهای سه فاز

   کلاس حرارتی موتور الکتریکی

   افزایش بیش از حد دما می تواند روی خواص مکانیکی و عایقی مواد تأثیر بگذارد. از این رو، در ماشین های الکتریکی باید حداکثر دمای مجاز ماشین تعیین شود. کلاس حرارتی یا کلاس عایقی ماشین برای این هدف تعیین می شود و دمای مجاز قابل تحمل توسط سیم پیچ موتورها به علاوه دمای محیط که معمولاً ۴۰ درجه سانتی گراد در نظر گرفته می شود را نشان می دهد. کلاس حرارتی ماشین توسط یک علامت خاص معرفی می شود:

ISOL با CONTCLASS

در صورتی که درجۀ حرارت موتوری، از حد قابل تحمل عایق های به کار رفته در آن بالاتر رود، احتمال سوختن سیم بندی و بروز اتصال کوتاه در آن بالاتر می رود. لذا طبقه بندی دیگری برای عایق ها و درجه حرارت مجاز کارکرد موتور انجام می گیرد.

   جدول زیر، علامت کلاس های حرارتی مختلف و حداکثر دمای مجاز را برای هر حالت نشان می دهد. در اینجا لازم است یادآوری شود که دمای ذکر شده در جدول، حداکثر دمای مجاز بوده و منظور، حرارت ایجاد شده در اثر کارکرد موتور نیست، بلکه دمای ۴۰ درجه سانتیگراد محیطی نیز در آن تأثیر دارد؛ مثلاً، یک موتور با کلاس A که حداکثر ۱۰۵ درجه سانتیگراد را تحمل می کند، اگر در محلی کار کند که دمای آن محیط ۴۰ درجه سانتیگراد باشد، در اثر کارکرد موتور، دمای آن باید ۶۵ درجه سانتیگراد افزایش یابد.   

   

در واقع، اعدادی که در جدول مشاهده می شود از حاصل جمع دمای فرضی محیط (۴۰ درجۀ سانتیگراد) و دمای کارکرد ماشین به دست آمده است لذا برای به دست آوردن ماکزیمم دمای ماشین در شرایط کاری لازم است دمای ۴۰ درجه را از عدد داخل جدول کم کرد. برای مثال، ماکزیمم دمای قابل تحمل موتوری با کلاس F برابر است با:

(دما) ϴ= ۱۵۵-۴۰= ۱۱۵

class(F)=115+40=155C

class(A)=65+40=105C

class(B)=90+40=130C

class(C)=170+40=210C

class(E)=80+40=120C

class(H)=140+40=180C

حروف اختصاری مربوط به کلاس های حرارتی ماشین های الکتریکی

علامت اختصاری ایمنی الکتروموتورهای سه فاز

اگر کلمه (TROP) روی پلاک موتوری قید شود؛ یعنی موتور، ویژه کار در مناطق گرم ساخته شده است.

 

جدول کلاس عایقی و حداکثر درجه حرارت مجاز دائمی موتورهای الکتریکی

نوع محفظه یا  ENC

یکی از روش های کاهش مصرف انرژی الکتروموتور خنک‌سازی مناسب آن است. به همین دلیل در زمان پلاک خوانی لازم است که اطلاعات کافی را در این رابطه به دست آورید؛ زیرا این موضوع به طور مستقیم بر روی مقدار بازدهی و طول عمر موتور الکتریکی هم تاثیرگذار است. به طور کلی 20 نوع روش خنک‌سازی و محفظه برای الکتروموتورها وجود دارد که رایج‌ترین آن‌ها در صنعت از قرار زیر هستند:

فیلم استانداردهای ثبت شده توسط کمیسیون بین المللی الکتریکی (IEC) را مشاهده می کنید.

نوع اتصال سیم پیچی موتور

 روی تخته کلم، موتورهای سه فاز دو نوع اتصال وجود دارد که عبارتست از:

الف – اتصال ستاره:

   در این اتصال، ته سیم پیچ ها به همدیگر وصل شده، سه فاز به سر سیم پیچ ها متصل می شود. در اتصال ستاره، به هر کدام از سیم پیچ ها، ولتاژ فاز وصل می شود.  بنابراین، در شبکه سه فاز ۴۰۰ ولت ایران، موتورها به صورت ستاره وصل می شوند.

ب – اتصال مثلث:

   در این اتصال به دو سر هر کدام از سیم پیچ ها، ولتاژ خط وصل می شود. ولتاژ نوشته شده روی پلاک الکتروموتورها در اتصال مثلث، ولتاژ مجاز سیم پیچ ها بوده که باید در هنگام اتصال موتور به برق حتماً به آن توجه شود. معمولاً موتورهای سه فاز از قدرت ۳kw یا ۴HP به بالا را به صورت مثلث در مدار قرار می دهند.

 

مشخصات کامل یک موتور که روی پلاک آن درج می شود

                                                                                   تشخیص نوع اتصال موتورها به شبکه برق ایران

تشخیص نوع اتصال موتورها به شبکه برق ایران

 

به طور مثال در مورد موتوری با پلاک زیر در شبکه برق ایران می توان موتور را به صورت ستاره راه اندازی و سیم بندی نمود.

 

پلاک-موتور-الکتریکی

مشخصات پلاک موتور سه فاز

به منظور یک نتیجه گیری کلی می توان گفت که بر روی ۹۰ درصد موتورهای الکتریکی یکی از ۱۶ مورد زیر نوشته می شود:

۱- تعداد فازها: تعداد فازهای یک موتور بیانگر تک فاز و یا سه فاز بودن موتور بوده و بر روی پلاک موتور ذکر می شود.

۲- تایپ موتور: یکی از مشخصاتی که بر روی پلاک موتورها ذکر می شود، تایپ موتور است.

این مشخصه توسط سازنده به صورت حروف و اعداد مشخصی بیان شده و حاوی پاره ای از اطلاعات دربارۀ موتور همچون، Frame یا فاصله مرکز شافت موتور تا محل نشیمن گاه، قطر شافت موتور و … است.

۳- توان نامی: توان نامی یک موتور، میزان توانی است که موتور در شرایط کار نامی خود می تواند به بار تحویل دهد. این توان با توانی که موتور از شبکه می گیرد، متفاوت است.

توانی که موتور از شبکه می گیرد برابر مجموع توان خروجی موتور و تلفات الکتریکی و مکانیکی موتور است. این توان معمولاً بر حسب اسب بخار بیان می شود هر اسب بخار ۷۴۶ وات است.

۴- نوع کار: این مشخصه با علایم S1 تا S10 نشان داده می شود که هر کدام از این حالت ها بیانگر نوع کار و مدت زمان روشن بودن ماشین به طور نسبی است.

به عنوان مثال S1 بیانگر این است که موتور تحت بار نامی، در درجه حرارت پایدار و بدون وقفه کار می کند بدون اینکه از دمای مجاز موتور تجاوز کند.

۵- کلاس عایقی یا گروه مواد عایقی: این مشخصه بیانگر میزان استقامت عایقی الکتروموتور در برابر حرارت است. در حالت هایی که کلاس عایقی استاتور و روتور متفاوت باشد. ابتدا کلاس عایق سیم پیچ استاتور و سیم پیچ روتور ذکر می شود. کلاس عایقی را معمولاً با حروف انگلیسی نشان می دهند. معمول ترین کلاس های عایقی برای موتورها، کلاس B، F و H است که به ترتیب می توانند دماهای ۱۳۰، ۱۵۵ و ۱۸۰ درجه سانتیگراد را تحمل کنند. این دماها به ازای دمای محیط ۴۰ درجه سانتیگراد داده شده اند.

۶- ولتاژ نامی: ولتاژ نامی در واقع ولتاژی است که موتور برای کار در آن ولتاژ طراحی شده است. در بازار، معمولاً موتورها برای ولتاژهای نامی مختلف وجود دارند که این مقادیر استاندارد شده هستند و مقادیر خارج از استاندارد برای ولتاژ نامی وجود ندارد.

۷- فرکانس نامی: فرکانس ولتاژی که به موتور اعمال می شود. بر روی سرعت موتور و تلفات موتور تأثیر بسزایی دارد. معمولاً موتورها یک فرکانس نامی دارند که در این فرکانس موتور می تواند به سرعت نامی خود برسد.

۸- جریان نامی: جریان مجازی است که می تواند در شرایط کارکرد عادی، از سیم پیچ های استاتور موتور عبور کند. جریانی که موتور از شبکه می کشد، در شرایط طولانی مدت نباید از این جریان بیشتر باشد.

۹- سرعت نامی: سرعتی است که موتور برای کار در این طراحی شده است. سرعت نامی یک موتور معمولاً بر حسب دور در دقیقه و یا rpm بیان می شود. علاوه بر سرعت نامی، سرعت سنکرون موتور نیز بر روی پلاک آن ذکر می شود.

۱۰- ضریب توان نامی: به طور کلی از آنجا که در موتورهای القایی از سیم پیچ های مختلف استفاده شده و این سیم پیچ ها دارای خاصیت سلفی است لذا میان جریانی که موتور از شبکه می کشد و ولتاژ شبکه اختلاف فازی به وجود می آید. این اختلاف فاز باعث می شود تا ضریب توان موتور کمتر از یک باشد. معمولاً سازنده ها ضریب توان موتور را در شرایط نامی یعنی بار، ولتاژ و فرکانس نامی، ارائه می کنند.

۱۱- نوع محافظت: این مشخصه توسط حروف IP و دو عدد که به دنبال آن می آید مشخص می شود. عدد اول بیانگر میزان مقاومت موتور در برابر تماس و نفوذ اجسام خارجی است و عدد دوم نیز میزان مقاومت موتور در برابر نفوذ آب را مشخص می کند.

به عنوان مثال اگر بر روی پلاک موتوری مشخصه IP44 ذکر شده باشد، بیانگر آن است که موتور در برابر اجسام خارجی بزرگتر از قطر ۱ میلی متر و همچنین در مقابل پاشیده شدن آب از هر جهتی حفاظت شده است. موتورهایی که در آب غوطه ورند باید دارای درجۀ حفاظتی IP68 باشند.

۱۲- نوع یا کلاس قفس روتور: این مشخصه را با حروف انگلیسی A، B، C و یا D نشان می دهند. هر کدام از این نوع ماشین ها دارای مشخصه سرعت – گشتاور متفاوتی هستند.

به عنوان مثال موتور با تیپ D دارای گشتاور راه اندازی زیاد و جریان راه اندازی کم است. همچنین در شرایط کار عادی، سرعت آن فاصلۀ زیادی تا سرعت سنکرون موتور دارد.

۱۳- ضریب خدمات یا ضریب کارکرد: این مشخصه بیانگر میزان اضافه باری است که موتور می تواند در شرایط کاری طولانی مدت تحمل کند. مثلاً اگر ضریب خدمات برابر با ۱٫۱۵ باشد یعنی، موتور می تواند باری به اندازه ۱٫۱۵ برابر بار نامی خود را تحمل کند.

۱۴- حداکثر دمای محیط: حداکثر دمایی است که موتور در آن محیط می تواند در شرایط بار نامی خود کار کند بدون اینکه به عایق موتور آسیبی وارد شود. این دما معمولاً بر حسب سانتی گراد بیان می شود.

۱۵- بازده: بازده یک موتور بر حسب تعریف، نسبت توانی است که موتور به بار می دهد، به توانی که موتور از شبکه می گیرد. در بسیاری از موارد بازده موتور در شرایط کار نامی نیز روی پلاک موتور ذکر می شود.

۱۶- نوع اتصال سیم پیچی استاتور: در موتورهای القایی سه فاز ممکن است سیم پیچی های استاتور در داخل موتور توسط سازنده به صورت ستاره یا مثلث بسته شده باشند. در این حالت نوع اتصال بر روی پلاک موتور ذکر می شود.

همچنین ممکن است سازنده، امکان دسترسی به تمامی سرهای سیم پیچ های استاتور را به مصرف کننده داده باشد تا بتواند موتور را به دلخواه خود، ستاره یا مثلث ببندد.

"نمونه

 

دسته بندی بر اساس موقعیت های خطرناک

علاوه بر این موارد، شما می‌توانید با پلاک خوانی موتورهای الکتریکی تک فاز و سه فاز، اطلاعاتی را درباره موقعیت‌های خطرناکی که ممکن است باعث آسیب دیدن موتور یا حتی خسارت‌های جانبی شوند، به دست آورید. برای مثال اطلاعاتی درباره نصب موتور در نزدیکی مواد قابل اشتعال و خطر آتش‌سوزی و انفجار در این دسته‌بندی وجود دارد. بر این اساس موتورهای الکتریکی در دو کلاس I و II طبقه‌بندی می‌شوند که هر کدام زیر مجموعه‌هایی دارند و در جدول زیر نشان داده شده‌اند:

کلاس I

– گروه A: دمای 305 درجه سانتی‌گراد و خطر انفجار در صورت نزدیکی به استیلن

– گروه B: دمای 420 تا 570 درجه سانتی‌گراد و خطر انفجار در معرض هیدروژن، بوتادین و اتیلن اکسید

– گروه C: دمای 175 تا 498 درجه سانتی‌گراد و حساس به اتیلن، دی اتیل اتر و استالدهید

– گروه D: دمای 246 تا 651 درجه سانتی‌گراد و حساس به موادی مثل آمونیاک، بنزن، بوتان و اتان

 

کلاس II

– گروه E: دمای 330 تا 650 درجه سانتی‌گراد و حساس به مواد آلومینیوم، منگنز و تیتانیوم

– گروه F: دمای 610 درجه سانتی‌گراد و حساس به زغال سنگ

– گروه G: دمای 350 تا 500 درجه سانتی‌گراد و حساس به موادی مانند شکر و آرد گندم

سوالات متداول

پلاک موتور چه اطلاعاتی به ما می دهد ؟

پلاک مشخصات بر روی بدنه الکتروموتور نصب می شود و به منزله شناسنامه الکتروموتور است. در واقع، از روی پلاک مشخصات می توانیم تشخیص دهیم که موتور تک فاز است یا سه فاز، دارای چه قدرتی است، همچنین تعداد دور روتور، جریان و ولتاژ نامی، فرکانس، نوع اتصال (ستاره یا مثلث)، ضریب قدرت، درجه حرارت عایقی، نوع حفاظت و سایر شرایط کار موتور روی پلاک قید می شود. زیرا آشنایی با پلاک مشخصات موتورها، یکی از مهمترین نکاتی است که باید قبل از هر چیز مورد توجه تعمیرکار قرار گیرد.

نحوه سربندی موتور از روی پلاک موتور قابل تشخیص است؟

بله روی پلاک اکثر موتورها نحوه سربندی موتور مشخص شده است و سیم بندی موتور را راحت تر می کند.

  • اگر پلاک موتور مفقود شود، چگونه می توان اطلاعات مورد نیاز را به دست آورد؟

برای اینکه بتوانید اطلاعات عملکردی و الکتریکی مهم را در این باره به دست آورید، باید با استفاده از کامپ متر جریان را در حالت بی‌باری اندازه‌گیری کنید. همچنین می‌توانید اطلاعات مربوط به ولتاژ را از نوع سربندی موتور به دست آورید. از سوی دیگر مشورت با متخصصان هم در این زمینه می‌تواند به شفت کمک کند.

  • آیا از روی اطلاعات درج شده بر روی پلاک میتوان مناسب ترین راه برای راه‌اندازی موتور را شناسایی کرد؟

بله. با توجه به اطلاعاتی که برای ولتاژ نوشته شده، شما می‌توانید بهترین راه را انتخاب کنید. برای مثال موتورهای 220/280 را نمی‌شود به روش مثلث راه‌اندازی کرد؛ زیرا ولتاژ 380 بر روی کلاف می‌افتد که بسیار بیشتر از حداکثر میزان قابل تحمل آن است.

  • علامت IM بر روی موتور نشان دهنده چیست؟

این علامت معمولا نحوه نصب موتور را نشان می‌دهد و به شما می‌گوید که مثلا نیاز به پایه دارید یا نه