کنتاکتور (Contactor )یکی از پرمصرف‌ترین و پرکاربردترین تجهیزات برق صنعتی است. این تجهیز همانند رله یک کلید مغناطیسی است که با اتصال یک جریان کوچک در ورودی، یک جریان بزرگ‌تر را در خروجی قطع و وصل می‌کند. به‌عبارت‌دیگر بجای اینکه ما توسط یک کلید و با دست عمل قطع و وصل را انجام دهیم، یک جریان کوچک را به ورودی کنتاکتور می‌دهیم و این جریان کوچک باعث تحریک آن شده و کلید داخلی آن در حالت روشن قرار می‌گیرد و وقتی‌که جریان ورودی را قطع کنیم، کنتاکتور نیز قطع می‌گردد. در واقع کار کنتاکتور قطع و وصل مدار قدرت با دریافت سیگنال از مدار فرمان است.
کنتاکتورها از لحاظ ساختمان فیزیکی و عملکردی کاملاً مشابه رله عمل می‌کنند. تفاوت عمده در این است که رله در مدار فرمان استفاده میشود و کنتاکتور در مدار قدرت یا به‌عبارت‌دیگر رله برای تقویت جریان خروجی تجهیزات کنترلی مانند PLC و … استفاده میشود ولی کنتاکتور برای تقویت سیگنال خروجی رله در کنترل تجهیزات قدرت اعم از الکتروموتورها، بانک‌های خازنی، مدارات روشنایی، گرم‌کن‌های الکتریکی و … استفاده میشود، ازاین‌رو می‌توان رله را یک قطعه واسط نیز نامید.
.
مزایای کنتاکتور نسبت به کلیدهای دستی
.
تا اینجای کار متوجه شدیم که کار کنتاکتور چیست ، حال میخواهیم تفاوت آن با کلید دستی را بررسی کنیم. مزایای استفاده از این تجهیز عبارتست از:
- مصرف‌کننده از راه دور کنترل میشود.
- مصرف‌کننده از چند محل کنترل میشود.
- سرعت قطع و وصل کلید زیاد و استهلاک آن کم است.
- عمر مؤثرشان بیشتر است.
- امکان طراحی مدار فرمان اتوماتیک برای مراحل مختلف نیاز مصرف‌کننده وجود دارد.
- ازنظر حفاظتی مطمئن‌تر هستند و حفاظت مناسب‌تر و کامل‌تری دارند.
- هنگام قطع برق، مدار مصرف‌کننده نیز قطع میشود و به استارت مجدد نیاز پیدا می‌کند درنتیجه از خطرات وصل ناگهانی برق دستگاه جلوگیری می‌کند.
.
در کلیپ زیر به‌صورت به این سوال پاسخ داده شده است که ” کنتاکتور چیست ”
.
.
نحوه عملکرد کنتاکتور
.
بوبین از یک هسته آهنی E شکل تشکیل شده که داخل یک سیم پیچ قرار دارد. همانطور که می‌دانید، وقتی یک سیم پیچ را به دور هسته آهنی بپیچیم و دو سر این سیم پیچ را به یک منبع ولتاژ وصل کنیم، به آهن‌ربا تبدیل خواهد شد. این قسمت را مدار فرمان و محرک کنتاکتور نامیده میشود.
در فیلم زیر بهتر با عملکرد این تجهیز آشنا خواهید شد:
′
´
پارامترهای کاری
↓
- ولتاژهای نامی انرژی مصرفی: بوبین هر کنتاکتوری را می‌توان برای کار با ولتاژهای مختلف طراحی کرد. از ۱۲ولت جریان مستقیم تا ۱۵ ولت متناوب و ولتاژهای دیگر. عبور جریان از بوبین، باعث گرم شدن آن و مصرف انرژی خواهد شد. یک کنتاکتور خوب باید دارای مصرف داخلی کم باشد.
- ولتاژ کار نامی : مربوط به اتصال‌دهنده ( کنتاکت ها ) بوده و مقدار ولتاژی است که کنتاکت ها می‌توانند با جریان کار نامی در این ولتاژ مورداستفاده قرار گیرند. ولتاژ کنتاکت ها معمولاً بین ۲۲۰ الی ۶۶۰ ولت است.
- ولتاژ عایقی نامی: استحکام عایقی بین عضوهای اتصالی را مشخص می‌کند.
- ولتاژ تغذیه نامی: ولتاژی است که باید به بوبین اعمال گردد، که معمولاً مقدار آن روی بوبین نوشته میشود. ولتاژ تغذیه بین ۲۴ الی ۳۸۰ ولت است.
- جریان‌های نامی: چون کنتاکت های متحرک با فشار بر روی کنتاکت های ثابت اتصال پیدا می‌کنند و سطح کنتاکت ها نیز کاملاً صاف نیست لذا سطح تماس آنها یک نقطه کوچک خواهد بود بنابراین در محل تماس دو کنتاکت مقاومت الکتریکی وجود داشته و عبور جریان باعث گرم شدن کنتاکت ها خواهد شد. هرچه زمان عبور جریان از بوبین بیشتر باشد کنتاکت های آن بیشتر گرم میشود. با توجه به زمان لازم برای وصل بودن کنتاکتورها جریان‌های زیر تعریف میشود :
- جریان کار نامی: جریانی است که می‌توان از کنتاکت‌ها عبور داد.
- جریان دائمی: جریانی است که می‌تواند در شرایط کار نرمال و در زمان نامحدود و بدون قطع شدن از کنتاکت های کنتاکتور عبور کرده و به آن صدمه‌ای نزند و حرارت ایجادشده در کنتاکت ها از حد مجاز تجاوز ننماید.
- جریان هفتگی: جریانی است که در شرایط کار نرمال و با هفته‌ای یک‌بار اتصال می‌توان از کنتاکت های کنتاکتور عبور داد و در خصوصیات عملکردی هیچ‌گونه تغییری رخ ندهد.
- جریان هشت ساعتی: جریانی است که با اتصال یک‌بار در هر هشت ساعت در شرایط کار نرمال می‌تواند از کنتاکت‌ها عبور کرده و تغییری در خصوصیات کار قطعه ایجاد نکند.
- جریان اتصال کوتاه ضربه‌ای: در مدار فرمان و مدار قدرت کنتاکتور باید از وسایل حفاظتی استفاده کرد تا در صورت اتصال کوتاه بلافاصله مدار قطع شود چون در فاصله زمانی اتصال کوتاه تا قطع مدار توسط وسایل حفاظتی از کنتاکت‌ها نیز جریان خیلی زیادی عبور می‌کند لذا باید کنتاکت‌ها تحمل این جریان را در این زمان کوتاه داشته باشند و به یکدیگر جوش نخورده و یا تغییر فرم ندهند.مقدار ماکزیمم جریان را در لحظه اتصال کوتاه با Is نشان داده و جریان اتصال کوتاه ضربه‌ای می‌نامند .
- جریان نامی زمان کم ( جریان ۱ ثانیه): مقدار مؤثر جریانی را که کلید برای زمان یک ثانیه در حالت اتصال کوتاه می‌تواند تحمل کند بدون اینکه صدمه ببیند جریان نامی زمان کم و یا جریان یک ثانیه نامیده میشود.
˜
اجزای کنتاکتور
↓
‚
ساختمان داخلی:
↓
ساختمان اصلی از سیم پیچ (بوبین) و هسته مغناطیسی تشکیل شده است.
بوبین کنتاکتور چیست ؟ بوبین از یک سیم‌پیچ تشکیل شده است، که برق‌دار شدن کنتاکتور باعث عبور جریان از داخل این سیم پیچ شده و با ایجاد میدان مغناطیسی باعث جذب هسته متحرک و در نتیجه کنتاکت‌ها خواهد شد.
هسته مغناطیسی کنتاکتور چیست ؟ هسته مغناطیسی به‌صورت دوتکه ساخته می‌شوند (یک هسته ثابت و یک هسته متحرک) که بوبین به بخش ثابت هسته متصل شده است. قسمت متحرک هسته به‌وسیله یک فنر از کنتاکت‌های ثابت جدا نگه‌داشته شده است.
’
ساختمان بیرونی:
↓
ساختمان بیرونی متشکل از بدنه و تعدادی پیچ است که سیم ها به این پیچ ها متصل میشود. جلوی بدنه معمولا یک بخش پلاستیکی وجود دارد که به بوبین متحرک متصل است و رنگش با بدنه متفاوت است. این قسمت مانند یک نشانگر عمل کرده و زمانیکه کنتاکتور وصل است پایین میرود و وقتی قطع است، هم سطح بدنه خواهد بود.
در عکس زیر بهتر با ساختمان این تجهیز آشنا خواهید شد:
↓
در کلیپ زیر ساختمان و قطعات تشکیل‌دهنده کنتاکتور شرح داده شده است:
↓
تجهیزات جانبی
↓
یکی از تجهیزات کاربردی قابل نصب روی کنتاکتورها، کلید یا قفل مکانیکی می‌باشد:
قفل مکانیکی
↓
کنتاکتور یک کلید برگشت‌پذیر است، به این معنا که اگر تغذیه بوبین قطع شود، کنتاکت‌ها توسط نیروی فنر داخلی به وضعیت اول (قطع) برمی‌گردد. بنابراین برای وصل شدن و وصل ماندن همواره باید ولتاژ دو سر بوبین آن باشد.
وصل بودن بوبین در ساعات طولانی باعث مصرف انرژی، ایجاد حرارت، کاهش عمر بوبین، لرزش و استهلاک بخش‌های مکانیکی، قطع و وصل‌های کوتاه در افت ولتاژهای لحظه‌ای و غیره میشود. برای رفع این مشکل، قطعه‌ای بانام کلید مکانیکی وجود دارد که وظیفه آن، تبدیل کنتاکتور به یک کلید قابل قطع و وصل با پالس می‌باشد. طبق تصویر زیر این قطعه از جلو به کنتاکتور اضافه‌شده و دو ترمینال برای تغذیه و یک شستی مکانیکی دارد.
↓
“کنترل با پالس” به این معناست که می‌توان کنتاکتور را با یک فرمان الکتریکی وصل و با فرمانی دیگر قطع کرد. این فرمان الکتریکی به‌صورت پالس بوده و زمان آن بسیار کوتاه است. با ارسال پالس اول به بوبین، کنتاکت وصل و توسط واحد قفل مکانیکی در همان حالت باقی می‌ماند.
کنتاکتور کمکی:
↓
کنتاکتور کمکی تجهیزی است که به‌صورت جداگانه به کنتاکتور متصل میشود و برای استفاده در مدار فرمان کاربرد دارد.
‘
کلیپ: تجهیزات جانبی قابل نصب
↓
مشخصات روی کنتاکتور
↓
روی کنتاکتورهای قدرت مانند موتورها یک پلاک مشخصات نصب شده است، که لازمست نحوه استخراج پارامترهای آن را بلد باشیم.
¦
در ویدیوی زیر تصویر فوق توسط تیم مثلث نارنجی توضیح داده میشود:
↓
¦
انواع کنتاکور AC بر اساس تیپ
↓
تیپ های مختلف کنتاکتور AC و انواع کاربرد آنها برای مصرف کننده های مجاز طبق استاندارد بین المللی IEC / EN 61095 مطابق آیتم های زیر می باشد:
- کنتاکتور AC1: بار اهمی، بار غیر اندیکتیو یا اندیکتیویته ضعیف، گرمکن برقی با ضریب توان 95%
- کنتاکتور AC2: برای راه اندازی موتورهای آسنکرون روتور سیم پیچی بدون ترمز و جریان مخالف، جریان راه اندازی بستگی به مقاومت مدار روتور دارد.
- کنتاکتور AC3: برای راه اندازی موتورهای قفس سنجابی یا خاموش کردن موتور در حین کار به کار می روند، بدین معنی که در برابر جریان پیوسته بالا مقاوم هستند. برای مثال بالابرها، آسانسور ها و غیره
- کنتاکتور AC4: برای روشن خاموش کردن های متناوب موتورهای قفس سنجابی، توانایی قطع کردن جریان های زیاد راه اندازی مانند جریان وصل کردن یا قطع کردن در حین کار را دارند. مثال: جرثقیل
- کنتاکتور AC5: برای راه اندازی موتور آسنکرون روتور قفسه ای با به کار بردن ترمز جریان مخالف تغییر جهت گردش الکتروموتور روتور قفسه ای با تعداد دفعات قطع و وصل زمانی اندک
- کنتاکتور AC5-b: تعویض لامپهای رشته ای
- کنتاکتور AC6-a: سوئیچینگ ترانسفورماتورها
- کنتاکتور AC6-b: تعویض بانک های خازنی
- کنتاکتور AC7-a: بارهای کمی القایی در لوازم خانگی: مثال: میکسر، مخلوط کن
- کنتاکتور AC7-b: بارهای الکتریکی برای لوازم خانگی: نمونه ها: فن ها
- کنتاکتور AC8-a: کنترل موتور کمپرسور مبرد هرمتیک با تنظیم مجدد بار اضافی دستی
- کنتاکتور AC8-b: کنترل موتور کمپرسور مبرد هرمتیک با بارگیری مجدد اتوماتیک
- کنتاکتور AC11: کنتاکتور کمکی فرمان بدون داشتن کنتاکت قدرت، بوبین مغناطیسی، استفاده فقط در مدار فرمان
- کنتاکتور AC12: کنترل بارهای مقاومتی و بارهای حالت جامد با جداسازی اپتوکوپلر
- کنتاکتور AC13: کنترل بارهای حالت جامد با جداسازی ترانسفورماتور
- کنتاکتور AC14: کنترل بارهای الکترومغناطیسی کوچک
- کنتاکتور AC15: کنترل بارهای الکترومغناطیسی AC
- کنتاکتور AC20: اتصال و قطع اتصال تحت شرایط بدون بار
- کنتاکتور AC21: تعویض بارهای مقاومتی، از جمله اضافه بارهای متوسط
- کنتاکتور AC22: تعویض بارهای مقاومتی و القایی مخلوط، از جمله اضافه بارهای متوسط
- کنتاکتور AC23: تعویض بارهای موتور یا سایر بارهای بسیار القایی
- کنتاکتور AC31 a , b: بارهای غیر القایی یا القایی ضعیف
- کنتاکتور AC33 a , b: بارهای موتور یا بارهای مخلوط شامل موتور، مقاومت و تا 30٪ بار لامپ رشته ای
- کنتاکتور AC35 a , b: بار لامپ تخلیه گاز
- کنتاکتور AC36 a , b: بار لامپ رشته ای
- کنتاکتور AC40: مدارهای توزیع بارهای مقاومتی و القایی مخلوط
- کنتاکتور AC41: بارهای غیر القایی یا القایی ضعیف، کوره های مقاومت
- کنتاکتور AC42: موتورهای حلقه ای لغزنده: شروع، خاموش شدن
- کنتاکتور AC43: موتورهای قفس سنجابی: شروع، خاموش هنگام کار
- کنتاکتور AC44: موتورهای قفس سنجابی: شروع، ترمز ضد جریان یا معکوس، تایپ کردن
- کنتاکتور AC45-a: تعویض لامپ های تخلیه گاز
- کنتاکتور AC45-b: تعویض لامپ های رشته ای
- کنتاکتور AC51: کوره های مقاومتی بدون بار القایی یا کمی القایی
- کنتاکتور AC52-a: کنترل سیم پیچ استاتور موتور لغزنده حلقه: کار 8 ساعته با جریان های شروع برای شروع فرآیندها، مانور و کارکرد
- کنتاکتور AC52-b: کنترل سیم پیچ استاتور موتور حلقه لغزش: عملکرد متناوب
- کنتاکتور AC53-a: کنترل موتور قفس سنجابی: کار 8 ساعته با جریان های شروع برای شروع فرآیندها، مانور و کار
- کنتاکتور AC53-b: کنترل موتور قفس سنجابی: عملکرد متناوب
- کنتاکتور AC55-a: تعویض کنترل های الکتریکی لامپ های تخلیه
- کنتاکتور AC55-b: تعویض لامپ های رشته ای
- کنتاکتور AC56-a: ترانسفورماتورهای سوئیچینگ
- کنتاکتور AC56-b: تعویض باتری های خازن
- کنتاکتور AC58-a: کنترل موتور کمپرسور تبریدی مهر و موم شده با تنظیم مجدد خودکار تخلیه های اضافه بار: کار 8 ساعته با جریان های شروع برای شروع، مانور و کار
- کنتاکتور AC58-b: کنترل موتور کمپرسور تبریدی مهر و موم شده با تنظیم مجدد خودکار سفرهای اضافه بار: عملکرد متناوب
- کنتاکتور AC140: کنترل بارهای الکترومغناطیسی کوچک با جریان نگهدارنده ≤ 0.2 A؛ به عنوان مثال رله های کنتاکتور
¦
انواع کنتاکتورهای DC بر اساس تیپ
↓
تیپ های مختلف کنتاکتور DC و انواع کاربرد آنها برای مصرف کننده های مجاز طبق استاندارد بین المللی IEC / EN 61095 به شرح زیر می باشد:
- کنتاکتور DC1: بار اهمی، بار غیر اندیکتیو یا اندیکتیویته ی ضعیف، گرمکن برقی با ضریب توان 95%
- کنتاکتور DC2: برای راه اندازی موتور شنت، قطع کردن موتور هنگام کار
- کنتاکتور DC3: برای راه اندازی موتور شنت با تعداد دفعات قطع و وصل زیاد در فواصل زمانی اندک، مدار ترمز
- کنتاکتور DC4: راه اندازی موتور سری ، قطع موتور هنگام کار
- کنتاکتور DC5: راه اندازی موتور سری با تعداد دفعات قطع و وصل زمانی اندک تغییر جهت گردش موتور و ترمز
- کنتاکتور DC11: کنتاکتور کمکی فرمان بدون داشتن کنتاکت قدرت، بوبین مغناطیسی، استفاده فقط در مدار فرمان
- کنتاکتور DC12: کنترل بارهای مقاومتی و بارهای حالت جامد با جداسازی اپتوکوپلر
- کنتاکتور DC13: کنترل الکترومغناطیس DC
- کنتاکتور DC14: کنترل بارهای الکترومغناطیسی DC با مقاومت های اقتصادی در مدار
- کنتاکتور DC20: اتصال و قطع اتصال تحت شرایط بدون بار
- کنتاکتور DC21: تعویض بارهای مقاومتی، از جمله اضافه بارهای متوسط
- کنتاکتور DC22: تعویض بارهای مقاومتی و القایی مخلوط، از جمله اضافه بارهای متوسط (به عنوان مثال موتورهای شنت)
- کنتاکتور DC23: تعویض بارهای بسیار القایی (یعنی موتورهای سری)
* کنتاکتورهای نوع a: محافظت از مدارات، بدون جریان مقاومت در کوتاه مدت
* کنتاکتورهای نوع b: محافظت از مدارات، با جریان مقاومت در کوتاه مدت
¦
نحوه تست کنتاکتور
↓
برای تست سالم بودن کنتاکتور نیاز به تجهیزات زیر داریم:
- منبع تغذیه برای تامین ولتاژ نیاز تحریک کنتاکتور
- مولتی‌متر (ترجیحا دیجیتال)
- مقداری سیم
این تست شامل دو مرحله تست بوبین و تست پلاتین‌ها میشود که در ادامه شرح می‌دهیم.
¦
تست بوبین کنتاکتور
↓
ابتدا ولتاژ مورد نیاز بوبین (تحریک) کنتاکتور را به آن اعمال کنید، با اینکار باید یک‌صدای “کلیک” شنیده شود و تکانی را روی کنتاکتور احساس کنید. بعضی از کنتاکتورها ممکن است نوعی نشانگر مکانیکی داشته باشند، که با تحریک کنتاکتور جابه‌جا شوند.
اگر نتیجه این مرحله مطابق انتظار بود، به مرحله بعد می‌رویم. اگر موارد بالا حاصل نشد، احتمالاً بوبین کنتاکتور آسیب‌دیده و نیاز به تعویض آن است.
¦
تست پلاتین‌های کنتاکتور
↓
با استفاده از یک مولتی‌متر دیجیتال یا آنالوگ وضعیت کنتاکت‌ها را بررسی می‌کنیم، برای اینکار مولتی‌متر را در حالت تست اتصال کوتاه (تست بوق) یا تست اهم قرار می‌دهیم:
- اگر کنتاکتور را با اعمال ولتاژ به بوبین تحریک کردیم، باید با اتصال پراب‌های مولتی‌متر بین L1-T1 و L2-T2 و L3-T3 اتصال کوتاه نشان دهد یا مقدار اهم حدود صفر (بین ۱۰ تا ۵۰) خوانده شود.
- اگر کنتاکتور تحریک نباشد، باید با اتصال پراب‌های مولتی‌متر بین ترمینال‌های L1-T1 و L2-T2 و L3-T3، مدار اتصال باز یا اهم بینهایت ببینیم.
مطابق شکل زیر پراب‌ها باید به ترتیب بین نقاط A-A’ و B-B’ و C-C’ وصل شود.
هر دو تست فوق و برای هر سه ترمینال باید انجام شود. اگر نتایج مطابق آنچه شرح داده شد، نبود، یعنی پلاتین مشکل دارد و باید پلاتین‌ها تعویض گردد.
·
طریقه تست کنتاکتور تک فاز:
↓
مراحل زیر به شما کمک می کنند تا بتوانید یک کنتاکتور تک فاز را تست کنید:
- ابتدا تمام توان الکتریکی را از سمت ورودی کنتاکتور یا همان L قطع کنید.
- سیم هایی که به پیچ های L وارد شده اند را توسط پیچ گوشتی خارج کرده و با یک قلم یا نوار شفاف آنها را علامت گذاری کنید. به عنوان مثال، روی سیم اول L1 ، روی سیم دوم L2 و روی سیم سوم L3 بنویسید و علامت ها را روی سیم مربوطه بچسبانید.
- همانند مرحله قبل، سیم های متصل به پیچ های T را خارج کرده و آنها را نیز علامت گذاری کنید. این علامت گذاری ها موجب عدم اشتباه در خواندن و اتصال بعدی سیم ها می شود.
- کلید کنترل را به سمت وضعیت روشن بچرخانید تا بتوانید به سیم پیچ کنتاکتور انرژی بدهید.در این مرحله باید همزمان با اتصال کلید، حتما صدایی مانند صدای کلیک و یا تِق به گوش شما برسد و سپس صدای کارکرد زمزمه وار از کنتاکتور پخش شود. صدای کلیک نکته بسیار مهمی است و می تواند نشان دهنده قطعی سلامت و یا خرابی سیم پیچ باشد. در برخی کنتاکتورها یک چراغ نشانگر نیز روی آنها نصب است که با وصل بودن برق، آن چراغ نیز روشن می شود.
- اهم متر یا مولتی متر را در وضعیت تست اهم قرار دهید. پراب قرمز را به ترمینال اهم مولتی متر و پراب مشکی را به ترمینال ~ (معمولی) مولتی متر وصل کنید.
- حالا گیره قرمز را به پیچ L1 و گیره مشکی را به پیچ T1 وصل کنید. عدد نشان داده شده باید صفر باشد (نشان دهنده اتصال کوتاه مدار). همین روال کاری را تا تست پیچ های قسمت 3 انجام دهید. اگر هر مجموعه ای عدد غیر از صفر نشان دهد، این نشان می دهد که تماس آن کنتاکت ها برقرار نیست و باید تعویض گردند.
- اگر مقادیر اهم خوانده شده، عددی غیر از صفر باشد، ممکن است سیم پیچ، ورودی ها و خروجی ها را درست به هم متصل نمی کند. سوئیچ کنترل را برای سیم پیچ بچرخانید. اگر صدای کلیک نشنیدید، باید ولتاژ به سیم پیچ را بررسی کنید. در این مرحله تست شما هنوز ادامه دارد.
- مولتی متر را روی رنج ولت قرار دهید. پراب قرمز را ازترمینال اهم خارج کرده و به ترمینال ولت وصل کنید. سپس پراب قرمز را به ورودی و پراب مشکی را به همان خروجی وصل کنید (به عنوان مثال پراب قرمز به L1 و پراب مشکی به T1). عدد خوانده شده روی مولتی متر/ولت متر باید عیناً برابر با عدد ولتاژارایه شده باشد.
- اگر مقدار ولتاژ صحیح بوده ولی سیم پیج هم چنان باز می ماند، برق سیم پیچ را قطع کنید.
- سیم ها را توسط پیچ گوشتی از سیم پیچ باز کرده و مانند مرحله 6 مجددا اندازه گیری اهم را انجام دهید (مولتی متر را روی اهم قرار می دهیم ولی با این تفاوت که این بار وضعیت اتصال پراب ها به مولتی متر با مرحله 6 فرق دارد). در این مرحله باید مولتی متریا همان اهم متر مقداری مابین 10 تا 100 اهم را نشان بدهد. اگر غیر از این مقدار باشد، سیم پیچ خراب است و باید تعویض گردد.
با انجام مراحل بالا تست کنتاکتور به پایان می رسد و بدین صورت می توان فهمید کنتاکتور تک فاز شما سالم است یا خیر.
نحوه سیم بندی کنتاکتور
↓
سیم بندی اجزای کنتاکتور به ترتیب زیر است.
1) ترمینال‌های بوبین
↓
در قسمت جلوی کنتاکتور، دو ترمینال سیم A1 و A2 قرار دارد، که از این طریق می‌توان برق را به بوبین وصل کرد.
ترمینال سیم A1 جایی‌است که سیم سیگنال مثبت و ترمینال سیم A2 جایی‌است که سیم سیگنال منفی وصل‌می‌شود.
بدیهی‌است که در شکل زیر به دلیل اینکه بوبین کنتاکتور با برق 24 ولت DC کار می‌کند،
این ولتاژ به ترمینال ها وصل شده‌است.
برای برخی دیگر از کنتاکتورها، این بوبین ممکن‌است با ولتاژهای مختلف مانند 12 ولت DC یا 220 ولت DC کار کند.
بسته به نوع کنتاکتور، بوبین آن می‌تواند با ولتاژ AC نیز کار کند.
به عنوان مثال، بوبین کنتاکتور ممکن‌است با برق 24، 120 یا 220 ولت AC کار کند. بنابراین قبل از اتصال سیم‌ها به بوبین، ابتدا باید ولتاژ بوبین را بررسی کرد. بیشتر کنتاکتورها، مانند آنچه در شکل داریم، با برق 24 ولت DC کار می‌کنند
¦
2) ترمینال‌های کنتاکت‌ها
↓
در طرف دیگر کنتاکتور، شش ترمینال سیم دیگر وجود دارد.
ترمینال های قدرت کنتاکتور در بالا از چپ به راست با L2، L1 و L3 برچسب‌گذاری شده‌اند .
و همینطور ترمینال‌های قدرت کنتاکتور در پایین از چپ به راست با T2، T1 و T3 برچسب‌گذاری شده‌اند.
ترمینال‌های L2، L1 و L3 و ترمینال‌های T2، T1 و T3 به ترتیب محل اتصال سیم‌های برق به کنتاکتور و اتصال سیم‌های دستگاه ( معمولا موتور الکتریکی) به کنتاکتور هستند.
در ساختار داخلی کنتاکتور، کنتاکت L1 به کنتاکت T1، کنتاکت L2 به کنتاکت T2 و کنتاکت L3 به کنتاکت T3 وصل‌می‌شود.
اغلب کنتاکت‌ها در کنتاکتورهای مختلف معمولا باز (NO) هستند که در این حالت با خاموش شدن بوبین، دستگاه متصل به ترمینال‌های T1، T2 و T3 برق ندارد و هنگامی‌که بوبین برق دار میشود، دستگاه نیز برق خواهد‌داشت.
¦
3) ترمینال‌های کمکی
↓
همانطور که در شکل مشخص‌است، مجموعه دیگری از ترمینال‌های سیم در قسمت جلویی کنتاکتور وجود‌دارد که با برچسب معمولاً باز (NO) هستند.
شکل زیر یک کنتاکت معمولا باز (NO) ساده‌است که به عنوان یک کنتاکت کمکی شناخته‌می‌شود.
¦
تفاوت کنتاکت کمکی و کنتاکت اصلی
↓
همان طور که بیان شد کنتاکتور شامل کنتاکت اصلی و کنتاکت کمکی است. کنتاکت اصلی و کنتاکت کمکی از نظر ساختار مشابه یکدیگر است اما عملکرد متفاوتی دارند. از کنتاکت اصلی برای قطع و وصل مدار الکتریکی در توان بالا استفاده می شود. اما کنتاکت های کمکی عملکرد کنترلی دارند و سیگنال خروجی تولید می کنند. همچنین می توان از طریق کنتاکت های کمکی ابزارهای دیگر مثل رله را به کنتاکتور متصل کرد یا چندین کنتاکتور را به طور سری یا موازی به یکدیگر وصل کرد.
- کنتاکتورها در هنگام قطع و وصل کنتاکت ها بر روی هم سائیدگی مکانیکی ندارند لذا عمر مکانیکی آنها نسبت به سایر کلیدها بیشتر است.
- حفاظت دستگاه ها توسط کنتاکتور مناسب تر و مطمئن تر است.
- امکان ایجاد مدار فرمان اتوماتیک توسط کنتاکتورها مقدور است.
- کنترل و فرمان از راه دور ماشین به وسیلۀ کنتاکتور اقتصادی تر و ایمنی تر است.
- توسط کنتاکتور قطع و وصل مصرف کننده از چندین محل امکان پذیر است.
- با طراحی مدار مناسب می توان سرعت قطع و وصل مدار را توسط کنتاکتور بالا برد.
- هنگام قطع برق، مدار مصرف کننده نیز قطع می شود و برای راه اندازی دوباره به استارت نیاز دارد؛ در نتیجه از خطرات وصل ناگهانی دستگاه جلو گیری می شود.
´
تفاوت کنتاکتور و رله
↓
رله و کنتاکتور هر دو سوئیچ های الکترومغناطیسی هستند. یکی از تفاوت های آن ها در این است که رله ها در ولتاژ پایین استفاده می شوند اما کنتاکتورها در ولتاژ بالا کاربرد دارند. کنتاکتور معمولاً در مقابل اضافه بار مقاوم است و نسبت به رله میزان بار جریانی بیشتری را تحمل می کند. در واقع رله ها توان کمتری را تحمل می کنند. کنتاکتورها بر خلاف رله ها برای کنترل و سرکوب قوس تولید شده در هنگام قطع جریان های سنگین طراحی شده اند.
تفاوت کنتاکتور AC و DC
کنتاکتور برای جریان های AC و DC طراحی شده است. این دو کنتاکتور با یکدیگر تفاوت هایی دارند؛ در نوع AC یک حلقۀ اتصال کوتاه برای جلوگیری از لرزش حاصل از فرکانس برق به کار می رود. نیروی کششی یک مغناطیس الکتریکی جریان متناوب، متناسب با مجذور جریان عبوری از آن و در نتیجه متناسب با مجذور اندکسیون مغناطیسی است.
تعداد دفعاتی که این نیرو به بالاترین حد می رسد و صفر می شود به اندازه دو برابر فرکانس شبکه است در نتیجه، در لحظاتی که مقدار نیروی کششی بیشتر از نیروی مقاوم فنرهای کنتاکتور باشد، هستۀ کنتاکتور جذب می شود و در لحظاتی که مقدار نیروی کششی کمتر از مقدار نیروی فنرها، باشد هسته متحرک آزاد شده و به محل اول خود باز می گردد پس در هستۀ متحرک لرزش و صدا ایجاد خواهد شد. این نوسانات را می توان به وسیلۀ یک حلقه بسته در سطح قطب های جاسازی شده که حدود نصف تا ۲/۳ سطح هر قطب را پوشانده است از بین برد و لرزش آن را برطرف ساخت.
عمل این حلقه این چنین است که مانند سیم پیچ ثانویه ترانسفورماتوری که در حالت اتصال کوتاه قرار دارد، از آن جریان القایی عبور می کند و باعث ایجاد فوران مغناطیسی فرعی در مدار هسته می شود. این فوران فرعی با فوران اصلی اختلاف فاز دارد و در لحظاتی که نیروی کششی حاصل از فوران اصلی صفر باشد، نیروی کششی حاصل از فوران اصلی به بالاترین حد خود می رسد و در حالتی که نیروی حاصل از فوران ماکزیمم، باشد این نیرو صفر می شود و چون جمع این دو نیرو بر هسته متحرک اثر می گذارد، نیروی کششی در هر لحظه از نیروی مقاومت فنر بیشتر خواهد بود.
به عبارت دیگر با القای ولتاژ در حلقه اتصال کوتاه شده، جریانی از آن خواهد گذشت و این جریان شاری را تولید می کند که با شار اصلی ۹۰ درجه اختلاف فاز دارد و باعث می شود که شار در هسته هیچگاه صفر نشود و در هسته دائما شار وجود داشته باشد و نیروی دائمی در بخش ثابت و متحرک هسته را به هم متصل نگه دارد. ولتاژ تغذیه بوبین متفاوت است و از ۲۴ تا ۳۸۰ ولت ساخته شده است. در اکثر کشورهای صنعتی برای حفاظت بیشتر، تغذیه بوبین کنتاکتور را زیر ولتاژ حفاظت شده ۶۵ ولت انتخاب می کنند و یا برای تغذیه مدار فرمان، از ترانسفورماتور مجزا کننده استفاده می کنند.
´
کنتاکتور خازنی چیست؟
↓
کنتاکتور خازنی سه فاز، تخصصا برای قطع و وصل خازن در بانک خازنی استفاده میشود و با مقاومتی که در لحظه وصل خازن در مدار وارد می‌کند، شدت جریان اولیه را کاهش می‌دهد و به این صورت طول عمر خازن را افزایش می‌دهد.
‚
روش نصب کنتاکتور تک فاز:
↓
ذکر این نکته ضروری است که در عمل برای مصرف کننده های تکفاز نیز در اکثر مواقع کنتاکتورهای سه فاز می بندند و همانطور که می دانیم این کنتاکتورها دارای سه ورودی و سه خروجی هستند. پس برای استفاده از آنها در اتصال به یک مصرف کننده تک فاز، باید سه ورودی را توسط یک انشعاب به هم وصل کنیم و سپس سیم فاز تکفاز را به یکی از سه پیچ ورودی (L) وارد می کنیم و نول را نیز به ترمینال ورودی نول کنتاکتور وصل می کنیم.
قبل از آموزش نحوه نصب کنتاکتور بد نیست این نکته را یادآور شویم که بهتر است قبل از کنتاکتور یک فیوز قرار دهیم که اصل وجود آن به دلیل حفاظت از کنتاکتور باشد.
برای هر کنتاکتوری باید یک مدار فرمان نیز نصب کرد؛ که این مدار فرمان هم می تواند یک کلید فرمان باشد و هم می تواند یک شستی استپ استارت باشد. کلیدهای فرمان دقیقا مانند کلیدهای تک پل برق هستند، با این تفاوت که کلیدهای تک پل در آمپراژ پایین و کلیدهای فرمان در تابلو برق ها به کار می روند. برای نصب کلید فرمان نیز کافیست از خروجی فیوز به ورودی آن یک ارتباط برقرار کنیم و خروجی کلید فرمان را به ورودی A1 کنتاکتور وصل کنیم.
معمولا شماره 3 را به عنوان ورودی و شماره 4 را به عنوان خروجی کلید فرمان روی آن علامت گذاری می کنند.
در انتها برق ورودی را وصل کرده و سپس کلید فرمان را می زنیم و به این صورت به کنتاکتور برق وارد شده و مدار وصل می کنیم.
¦
روش نصب کنتاکتور سه فاز:
↓
برای نصب کنتاکتور سه فاز نیز باید مانند نصب کنتاکتورهای تکفاز عمل کرد. فقط در این حالت، سه فاز ورودی را به ترتیب به سه ورودی کنتاکتور (L1، L2 و L3 یا R، S و T) وصل می کنیم و خروجی های کنتاکتور (T1، T2 و T3 یا U، V و W) را به ورودی مصرف کننده سه فازی که می خواهیم آن را تغذیه کنیم، وصل می کنیم. مدار فرمان در کنتاکتورهای تکفاز و سه فاز مانند هم است.
